LE ROI BAUDOUIN A-T-IL SUCCOMBE AU FEDERALISME LINGUISTIQUE ?
Il y a vingt ans, le Roi Baudouin tirait sa révérence. Comment faut-il évaluer son règne ? Quelle était son attitude à l’égard du nationalisme et du fédéralisme linguistique ? Quelle était la cause de son décès ? Une analyse.
Le Prince Baudouin naquit à Laeken le 7 septembre 1930. Le règne du Roi Baudouin commença en 1950 dans les circonstances dramatiques de la Question royale. Le 11 août 1950, il a prêté serment comme Prince royal (il n’avait pas encore atteint l’âge de la majorité, c’est-à-dire 21 ans) et remplaça ainsi son père le Roi Léopold III, qui était sur la sellette en raison de sa collaboration présumée avec l’occupant. Après l’abdication forcée de son père le 16 juillet 1951, Baudouin devint Roi. Le jeune roi fut très apprécié en Belgique et en Congo belge ainsi que dans les protectorats Ruanda-Urundi (voir sa visite au Congo en 1955). Sous le Roi Baudouin fut ouverte l’Exposition universelle inégalée jusqu’à maintenant de 1958 : la Belgique unitaire et la dynastie étaient au zénith de leur gloire. Toutefois, à partir de 1960, la situation commença à se détériorer. Malgré les tentatives du Roi de freiner la processus de décolonisation la Belgique perdit sa colonie et ses protectorats. En 1960, les médias publics ont été scindés sur base linguistique, fût-ce sur le plan fonctionnel. Ce serait le début de centaines de scissions linguistiques. Aussi la fixation de la frontière linguistique en 1963 n’a-t-elle pas apaisé le nationalisme anti-belge soutenu par une petite minorité active de nationalistes linguistiques.
En 1970, le fédéralisme linguistique fut introduit de façon anticonstitutionnelle (voir notre texte). Le Roi Baudouin n’aurait jamais dû signer cette première réforme de l’Etat, d’autant plus qu’il jouissait d’une grande popularité et qu’il avait le droit de son côté. La question est évidemment de savoir leur marge de manœuvre les politiciens lui laissaient. Léo Tindemans le formulait ainsi dans ses mémoires : « D’un point de vue historique, la formation du gouvernement [de 1968] et la façon dont le programme a été rédigé et approuvé marquaient le début de ce qu’on appellerait plus tard en Belgique la ‘particratie’, c’est-à-dire la tentative de dominer la gestion du pays à travers certains partis et leurs présidents » (L. TINDEMANS, De Memoires, Tielt, 2002, p. 33).
Dans le faits cependant, la Belgique est restée un Etat unitaire pendante les années 1970. Ce n’est qu’en 1976 – après déjà 25 ans de règne – que le Roi Baudouin se référait prudemment au fédéralisme. Ainsi, il déclara en mars 1976 à l’hôtel de ville de Bruxelles que « fédérer signifie rassembler dans la diversité acceptée ». D’après le Roi – ou de ses ministres qui l’en ont convaincu ? – il fallait lever l’hypothèque communautaire pour faire face à la lourde crise économique des années 1970. Lorsque le Roi, à l’initiative de son chef de cabinet, avait une brève entrevue avec le wallingant fouronnais Happart en 1979, la situation dégénéra. Happart voulait lui soumettre une pétition, mais le Roi se tenait à une brève discussion (évidemment avec les meilleures intentions). Dans les cercles flamingants, il fut pourtant gravement critiqué.
En janvier 1979 – les plans pour une réforme de l’Etat en trois étapes furent déjà négocié – le Roi adressa la nation par un discours aux Corps constitués : « La nation, d’où à l’origine émanaient tous les pouvoirs cède maintenant aux institutions européennes ce qui peut mieux être géré au niveau européen et confie aux communautés culturelles et régionales ce qui peut mieux être exécuté par elles que par le pouvoir central. Le pouvoir national doit profiter de l’allègement de ses fonctions pour assumer ses propres responsabilités avec fermeté. Mais pour être efficace, chaque niveau de pouvoir doit compléter l’autre. Il est impossible d’être uniquement européen, ou uniquement Belge, Flamand, Wallon ou Bruxellois, ou uniquement Belge germanophone ! » (W. MARTENS, De Memoires, Luctor et Emergo, Tielt, 2006, p. 820). Ce discours ne diffère pas tellement de ceux des deux derniers rois des Belges. Mais qui tenait ici la plume royale ? Le Roi Baudouin ou le fédéraliste Wilfried Martens ? Quoi qu’il en soit, le Roi signa la Loi spéciale des réformes institutionnelles du 8 août 1980, une deuxième erreur encore plus grande que celle de 1970.
Dans les années 1980, il s’opposait, comme on sait maintenant, contre « la confusion, le chevauchement de compétences et la rivalité entre les négociateurs officiels belges » et plaidait pour que « le Roi, c’est-à-dire le pouvoir exécutif national », comme la constitution le stipule, « constitue le seul partenaire de négociation sur le plan international. » Le 8 février 1983, il déclara devant les Corps Constitués que par « la succession de réformes institutionnelles, la gestion du pays devient de plus en plus difficile ». C’était une critique à peine voilée sur le fédéralisme linguistique. Le 20 juillet 1984, le Roi dénonça l’attention exagérée pour ce qui divise les Belges que pour ce qui les unit. « En ce qui me concerne, je ne cesserai de vous dire mon opinion sur ce qui lie les Belges parce que c’est le devoir du Roi de le faire. » Aussi mettait-il l’accent sur la nécessité d’un pouvoir central fort. « En d’autres termes : fédérer ne signifie pas séparer, mais unir » (W. MARTENS, Ibidem, p. 822). Entre 1980 et 1988, la ligne continue dans les discours royaux était celle du maintien du statuquo institutionnel, ce qui à coup sûr correspondait à la conviction du souverain.
Pour le Roi Baudouin, la réforme de l’Etat de 1988 était véritablement un pas trop loin. Après qu’un accord politique sur cette question fut obtenu après 100 jours de négociations pendant l’été de 1988 et que le conseil des ministres s’en félicitait, Wilfried Martens lisait à haute voix une lettre du Roi, dans laquelle celui-ci exprimait son insatisfaction sur cette énième “réforme” de l’Etat. Cet incident provoqua tant de colère qu’un vice-premier ministre (Moureaux ou Dehaene, ceci n’est pas connu) menaçait même de démissionner. Sous la pression de Martens, le Roi confirmait sa confiance au vice-premier ministre et signa la réforme de l’Etat (J.-A. FRALON, Baudouin – L’homme qui ne voulait pas être roi, Paris, 2001, pp. 344-345).
Aujourd’hui, nous connaissons le contenu de la lettre du Roi Baudouin adressée à Martens. Nous citons: “Je crains cependant que […], en n’utilisant pas les structures classiques d’un Etat Fédéral, on arrivera finalement à un ensemble ambiguë, que les uns nomment un Etat fédéral, d’autres des Etats fédérés et encore d’autres une confédération d’Etats distincts. J’ai de sérieux doutes sur certains aspects des modifications planifiées et sur la façon de les réaliser” […] Pendant les négociations tout le monde était d’accord de renforcer le pouvoir central dans les matières pour lesquelles il reste compétent. Comment cela va-t-il être réalisé?”. Ensuite, le Roi poursuivi son questionnement inquiet : « Dans la proposition de loi concernant les compétences, on met beaucoup l’accent sur la concertation et la coopération entre l’Etat, les Communautés et ses composantes entre elles. Comment cela se passera-t-il et comment va-t-on éviter la paralysie et le blocage si on ne trouve pas de compromis? […] J’ai aussi eu l’occasion, tant pendant la formation du gouvernement qu’après d’aviser dans d’autres matières telles que l’Union Economique et Monétaire, la Politique Scientifique, le Commerce Extérieur, le Statut de la fonction publique. Certains textes ont été corrigés, d’autres pas”. (W. MARTENS, Ibidem, pp. 824-825). Cette question reste pertinente jusqu’à ce jour vu le fait que même la sixième réforme de l’Etat ne contienne aucune refédéralisation ni aucune mesure tendant au renforcement de l’Etat fédéral voire aucune circonscription électorale fédérale, qui avait pourtant été réclamée par pas mal de politiciens et d’organisations et dont l’étude était promise par les négociateurs dans l’accord gouvernemental.
Cependant, en avril 1990, le Roi Baudouin commit une grande erreur tactique en mettant en jeu ses pouvoirs dans le cadre de loi sur l’avortement. Contrairement à la fédéralisation, cette loi était soutenue par une grande partie de la population. Cependant, le Roi refusait de signer la loi à cause de problèmes de conscience. Le conseil des ministres l’a ensuite déclaré temporairement dans “l’incapacité de régner” afin de permettre au gouvernement et au parlement de passer outre le refus royal. A quoi a servi cette rébellion? Malgré la protestation du Roi, la loi a été votée. Son opposition était purement symbolique. Plus important était le fait qu’il ait ainsi sapé les prérogatives royales. Récemment, le socialiste Johan Vande Lanotte déclara dans la revue Humo: “Le Roi Baudouin demandait aux politiciens une solution pour sa conscience parce qu’il – comme il l’écrivait littéralement – ne voulait pas bloquer les institutions démocratiques. Ainsi, le Roi reconnaissait de façon explicite qu’il ne disposait pas de pouvoirs politiques ni de droit de véto contre certaines lois. C’était le début de la monarchie protocolaire” (Humo, 9 juillet 2013). De plus, jusqu’à l’heure actuelle, on invoque cet incident pour priver le Roi de son droit de sanctionner les lois. Le Roi Baudouin a négligé d’user de son influence énorme pour bloquer une, voire plusieurs réformes de l’Etat, bien qu’il n’ait jamais accepté le fédéralisme même. Malgré tous ses efforts pour l’unité de la Belgique et un parcours sans fautes de 1950 à 1970, le Roi Baudouin a été au plan institutionnel et sans conteste contre son gré le Roi belge le moins puissant. Peut-être que le traumatisme de son père, qui avait rompu avec son gouvernement en 1940 pour servir les intérêts de la nation, et la Question Royale qui y découlait, y ont-ils joué un rôle. Sous son règne, pas moins de quatre réformes de l’Etat anti-belges ont été approuvées, un record absolu et très difficile à égaler. En revanche, force est de constater que sans l’influence modératrice du Roi Baudouin, la fédéralisation aurait été encore plus poussée pendant son règne.
Même avant l’adoption de la phase “définitive” (sic) de réforme de l’Etat en 1993, le Roi Baudouin ne considérait pas son rôle politique comme terminé. Dans La Libre Belgique du 11 janvier 1993, le président du Conseil “flamand”, Luc Van den Brande, estimait que l’accord de la Saint-Michel n’était qu’une phase intermédiaire vers un modèle confédéral. Selon lui, il fallait octroyer toutes les compétences aux trois régions. Il appartenait dès lors à celles-ci de décider ensemble ce qu’il fallait encore laisser à la confédération. “La Flandre autonome devrait être un fait en 2002, lors du 700ième anniversaire de la Bataille des Eperons d’Or”. Pour ces propos, le Roi le convoquait au Palais pour l’avertir de ne pas pousser les choses si loin.
Entretemps, la santé du Roi se fragilisait. En mars 1992, il fut opéré du coeur avec succès. Dans son allocution du 21 juillet subséquente il déclara: “maintenant que les médecins m’ont rendu une excellente santé, je pourrais vous servir encore de nombreuses années avec grand plaisir”.
En juillet 1993, les événements se succédaient à un rythme soutenu. Les politiciens avaient signé l’accord de la Saint-Michel qui devait transformer la Belgique officiellement en un Etat fédéral. Le 16 juillet 1993, le Roi sanctionna la Loi spéciale “visant à achever la structure fédérale de l’Etat”, qui était le résultat de cet accord. Evidemment, le Roi Baudouin était bien au courant du fait qu’il ne s’agissait que d’une étape de plus dans le détricotage de l’Etat belge, comme d’ailleurs toutes les autres réformes de l’Etat. Pendant son allocution du 21 juillet à l’occasion de la fête nationale, le Roi faisait, contre son gré, l’éloge du fédéralisme. Selon Wilfried Martens, qui avait pris place au premier rang lors du Te Deum du 21 juillet 1993, le Roi le regardait en sortant de la cathédrale: “Jamais, je n’oublierai son regard. Ce fut un regard inquiet…”. Avant, il avait déjà confié à l’ancien premier ministre: “je suis épuisé” (W. MARTENS, Ibidem, p. 837). Dix jours après, le 31 juillet 1993 et à la grande consternation de son cardiologue, le Roi Baudouin est décédé à Motril en Espagne. Le Roi a collaboré à contrecoeur à la formation de la Belgique fédérale et il est très probable que la pression du fédéralisme et du nationalisme lui ait coûté la vie.Lors de ses funérailles du 7 août 1993, Bruxelles fut inondée par une foule immense. Même la Reine Elisabeth II du Royaume Uni était présente aux funérailles.
Que ce serait-il passé si un Roi tellement populaire avait réagi encore plus fermement contre le fédéralisme? Quel aurait alors été le cours de l’histoire? Cette question restera éternellement sans réponse…
BEZWEEK KONING BOUDEWIJN ONDER HET TAALFEDERALISME ?
Het is twintig jaar geleden dat Koning Boudewijn ons ontviel. Hoe moeten we zijn regeerperiode beoordelen? Wat was zijn houding tegenover het nationalisme en taalfederalisme? Wat was zijn doodsoorzaak ? Een analyse.
Prins Boudewijn werd op 7 september 1930 in Laken geboren. Het regnum van Koning Boudewijn begon in 1950 onder het dramatisch gesternte van de Koningskwestie. Op 11 augustus 1950 legde hij de eed af als Kroonprins (hij was nog niet meerderjarig, d.w.z. nog geen 21 jaar) en verving zo zijn vader Koning Leopold III, die in opspraak was gekomen wegens vermeende collaboratie met de bezetter. Na de gedwongen abdicatie van zijn vader op 16 juli 1951, werd Boudewijn koning. De jonge koning werd al snel zeer geliefd onder de Belgen en in Belgisch-Congo, alsook in de Belgische mandaatgebieden Ruanda-Urundi (getuige daarvan zijn bezoek aan Congo in 1955). Onder Koning Boudewijn werd de tot op heden onovertroffen Wereldtentoonstelling van 1958 geopend: het unitaire België en de dynastie stonden op hun absolute hoogtepunt. Maar vanaf 1960 ging het bergafwaarts. Ondanks pogingen van de Koning om het dekolonisatieproces actief af te remmen, verloor België zijn kolonie en mandaatgebieden. In 1960 werd de openbare omroep – zij het functioneel – op taalbasis gesplitst. Het zou het begin zijn van honderden taalsplitsingen. Ook de vastlegging van de taalgrens in 1963 beteugelde het anti-Belgische taalnationalisme niet.
In 1970 werd het taalfederalisme op een ongrondwettige manier ingevoerd (zie onze tekst). Koning Boudewijn had deze eerste staatshervorming nooit mogen ondertekenen, temeer daar hij een grote populariteit genoot én het recht aan zijn kant stond. De vraag is natuurlijk wat politici hem nog toelieten. Leo Tindemans zou in zijn memoires getuigen: “Historisch gezien, betekende de regeringsvorming [van 1968] en de manier waarop het programma werd opgesteld en goedgekeurd, het begin van wat in België later ‘particratie’ werd genoemd, namelijk de poging om langs bepaalde partijen en hun voorzitters, het bestuur van het land te overheersen”. (L. TINDEMANS, De Memoires, Tielt, 2002, p. 33).
In de feiten bleef België tijdens de hele jaren 1970 een unitaire staat. Pas in 1976 – hij regeerde toen al meer dan 25 jaar – zou Koning Boudewijn voorzichtig naar het federalisme verwijzen. Zo verklaarde hij in maart 1976 op het stadhuis te Brussel dat “federeren verenigen betekent, in aanvaarde verscheidenheid”. Naar het aanvoelen van de Koning – of van zijn ministers die hem dit vertelden? – moest de communautaire hypotheek gelicht worden om de zware economische crisis van de jaren 1970 het hoofd te bieden. Toen de Koning, op initiatief van zijn kabinetschef, in 1979 een korte ontmoeting had met de Voerense wallingant Happart, was het hek helemaal van de dam. Happart wilde hem een petitie overhandigen, maar de Koning hield (natuurlijk met de beste bedoelingen) een kort gesprek. In Vlaams-nationalistische middens kwam hij zwaar onder vuur te liggen.
In januari 1979 – de plannen voor een staatshervorming in drie fasen waren toen al bedisseld – sprak de Koning de natie toe in een rede tot de Gestelde Lichamen: “De natie, waarvan oorspronkelijk alle macht uitging, staat nu aan de Europese instellingen datgene af dat beter op Europees vlak kan worden behartigd en vertrouwt aan de culturele en regionale gemeenschappen datgene toe wat beter door hen kan worden uitgevoerd dan door een centraal gezag. Het nationaal gezag moet van zijn taakverlichting gebruik maken om krachtdadig de eigen verantwoordelijkheid verder op te nemen. Maar om doeltreffend te zijn moet elk gezagsniveau het andere aanvullen. Het is onmogelijk enkel Europeaan te zijn, of enkel Belg, of Vlaming, Waal of Brusselaar, of enkel Duitstalige Belg!” (W. MARTENS, De Memoires, Luctor et emergo, Tielt, 2006, p. 820). Deze toespraak verschilt niet zoveel van die van de laatste twee koningen der Belgen. Maar wie hield hier de koninklijke pen vast? Koning Boudewijn of federalist Wilfried Martens? Hoe dan ook, de Koning ondertekende de rampzalige Bijzondere Wet tot Hervorming van de instellingen van 8 augustus 1980, een tweede en nog grotere vergissing dan die van 1970.
In de jaren tachtig zou hij zich, zo weten we nu, verzetten tegen “verwarring, overlapping van bevoegdheden en rivaliteit tussen officiële Belgische onderhandelaars” en pleitte hij ervoor dat “de Koning, dit wil zeggen de nationale uitvoerende macht”, zoals de Grondwet dat voorschrijft, “de enige internationale gesprekspartner is”. Op 8 februari 1983 zei hij voor de Gestelde Lichamen dat “door een opeenvolging van [institutionele] stroomversnellingen, het beleid van het land steeds moeilijker, en uiteindelijk onmogelijk wordt”. Dat was nauwelijks verholen kritiek op het taalfederalisme. Op 20 juli 1984 zei de Koning dat de nadruk veel te veel lag op wat de Belgen verdeelt, dan op wat hen verenigt. “Wat mij betreft, zal ik niet ophouden u mijn mening te zeggen over wat de Belgen bindt, omdat het de taak is van de koning daarover te spreken. Als ik dat niet deed zou ik aan mijn plicht verzaken”. Hiermee benadrukte de koning het belang van zijn grondwettelijke eed die inhoudt dat hij de onafhankelijkheid en integriteit van België moet vrijwaren en zich bijgevolg tegen elke vorm van separatisme moet verzetten. Ook benadrukte hij de noodzaak van een sterk centraal gezag, “Met andere woorden: federeren betekent niet scheiden maar wel verenigen”. (W. MARTENS, Ibidem, p. 822). Tussen 1980 en 1988 was de continüe lijn in de koninklijke toespraken er één voor het bewaren van het institutionele status-quo, hetgeen ongetwijfeld strookte met de overtuiging van de vorst.
De staatshervorming van 1988 was er voor Koning Boudewijn werkelijk te veel aan. Toen hierover in de zomer van 1988 na honderd dagen onderhandelingen een politiek akkoord bereikt werd en de ministerraad zich hier zelf voor feliciteerde, las Wilfried Martens een brief van de Koning voor waarin die zijn ongenoegen uitte over deze zoveelste “staatshervorming”. Dit incident zette zoveel kwaad bloed dat een vicepremier (Moureaux of Dehaene, dat weten we niet zeker) zelfs met zijn ontslag dreigde. Onder druk van Martens bevestigde de Koning zijn vertrouwen in de vicepremier en tekende hij de staatshervorming (J.-A. FRALON, Baudouin – L’homme qui ne voulait pas être roi, Parijs, 2001, p. 344-345).
Ondertussen kennen we de inhoud van de brief van Koning Boudewijn aan Martens. We citeren: “Ik vrees echter dat […], door het niet gebruiken van de klassieke structuren van een federale Staat, men uiteindelijk tot een dubbelzinnig geheel komt dat sommigen een federale Staat noemen, anderen gefedereerde staten en nog anderen een confederatie van onderscheiden Staten. Ik heb ernstige twijfels over sommige aspecten van de geplande wijzigingen en over de manier die wordt aangewend om ze te verwezenlijken.” […] Tijdens de onderhandelingen was iedereen het erover eens om de centrale macht te versterken inzake de materies waarvoor ze bevoegd blijft. Hoe zal dit verwezenlijkt worden? » Deze vraag blijft tot op vandaag pertinent gelet op het feit dat ook de zesde staatshervorming geen enkele herfederalisering of maatregel tot versterking van het federale niveau bevat en zelfs geen federale kieskring, waarop nochtans door heel wat organisaties en politici werd aangedrongen. De Koning vroeg zich vervolgens bezorgd af: “In het wetsontwerp over de bevoegdheden wordt veel gesproken over het overleg en de samenwerking tussen de Staat, de Gemeenschappen en de Gewesten en tussen die componenten onderling. Hoe zal dat gebeuren en hoe zal men lamlegging en blokkering vermijden als men daarover tot geen vergelijk komt? […] Ik heb ook de gelegenheid gehad, zowel tijdens de vorming van de Regering als daarna, te waarschuwen betreffende bepaalde andere onderwerpen: de Economische en Monetaire Unie, het Wetenschappelijk beleid, de Buitenlandse Handel, de Infrastructuur, het Statuut van het Openbaar Ambt. Sommige teksten werden verbeterd, andere niet”. (W. MARTENS, Ibidem, pp. 824-825). Deze vragen blijven tot op vandaag pertinent gelet op het feit dat ook de zesde staatshervorming geen enkele herfederalisering of maatregel tot versterking van het federale niveau bevat en zelfs geen federale kieskring, waarop nochtans door heel wat organisaties en politici werd aangedrongen en ondanks het feit dat men de burger in het regeerakkoord beloofd had deze kwestie te bestuderen.
In april 1990 beging Koning Boudewijn echter een grote tactische fout toen hij zijn macht op het spel zette in het kader van de zogenaamde abortuswet. In tegenstelling tot voor de federalisering was er voor die wet een breed maatschappelijk draagvlak. De Koning weigerde de wet echter wegens gewetensbezwaren te bekrachtigen. Daarop werd hij door de Ministerraad tijdelijk in de “onmogelijkheid tot regeren” gesteld zodat de regering en het parlement de wet toch nog konden goedkeuren. Waartoe heeft deze rebellie gediend? De Koning had zijn geweten ingeroepen, maar de wet was toch goedgekeurd. Zijn verzet was louter symbolisch. Belangrijker was dat hij hiermee de koninklijke prerogatieven ondergroef. Recent verklaard de socialist Johan Vande Lanotte hierover in het weekblad Humo: “Koning Boudewijn vroeg de politici een oplossing voor zijn gewetensnood omdat hij, zo schreef hij letterlijk, de democratische instellingen niet wilde blokkeren. Daarmee erkende de koning expliciet dat hij geen politieke macht had, laat staan vetorecht tegen bepaalde wetten. Dát was de start van het ceremoniële koningschap” (Humo, 9 juli 2013). Tot op vandaag wordt deze kwestie bovendien aangehaald om het recht op bekrachtiging van de wetten van de Koning af te nemen. Koning Boudewijn heeft er niet aan gedacht zijn enorme invloed aan te wenden om één of meerdere staatshervormingen te blokkeren, al heeft hij in feite nooit het federalisme zelf aanvaard. Ondanks al zijn inspanningen voor de eenheid van België en een vlekkeloos parcours van 1950 tot 1970 is Koning Boudewijn op institutioneel vlak en zeer tegen zijn zin de minst sterke Belgische koning gebleken. Misschien speelde het trauma van zijn vader die in ‘s lands belang openlijk met de regering brak in 1940 en de koningskwestie die daaruit zou volgen hierin een rol. Onder zijn koningsschap werden immers vier anti-Belgische staatshervormingen goedgekeurd, een absoluut en zeer moeilijk te evenaren record. Anderzijds was zonder de matigende invloed van Koning Boudewijn de federalisering misschien nog veel verder gegaan tijdens zijn regeerperiode.
Zelfs voor de aanvaarding van de “definitieve” fase (sic) van de staatshervorming in 1993, achtte Koning Boudewijn zijn politieke rol niet uitgespeeld. In La Libre Belgique van 11 januari 1993 meende de voorzitter van de “Vlaamse” Raad, Luc Van den Brande dat het Sint-Michielsakkoord slechts een tussenstap naar een confederaal model was. Hij vond dat de drie gewesten alle bevoegdheden zouden moeten krijgen en dan samen moesten beslissen over wat ze nog aan de confederale staat zouden overlaten. “Het autonome Vlaanderen zou een feit moeten zijn in 2002, de 700e verjaardag van de Guldensporenslag”. De Koning ontbood hem hiervoor op audiëntie op het Paleis uit en waarschuwde hem dat hij het niet te ver moest drijven.
De gezondheid van de Koning werd ondertussen fragiel. In maart 1992 onderging hij een succesvolle hartoperatie. In zijn daaropvolgende 21 juli-toespraak verklaarde hij: “Nu de artsen mij opnieuw een uitstekende gezondheid hebben bezorgd, zal ik u, met groot genoegen, nog vele jaren kunnen dienen.”
In juli 1993 volgden de gebeurtenissen zich plots snel op. De politici hadden het Sint-Michielsakkoord ondertekend, dat België officieel tot een federale staat moest omvormen. Op 16 juli 1993 ondertekende Koning Boudewijn de Bijzondere Wet “ter vervollediging van de federale staatsstructuur”, die uit dit akkoord voortvloeide. Koning Boudewijn wist uiteraard dat het hier maar om een etappe ging in de ontbinding van de Belgische staat, zoals de andere staatshervormingen. Tijdens de 21-juli toespraak ter gelegenheid van de nationale feestdag loofde de koning tegen zijn zin het federalisme. Volgens Wilfried Martens, die tijdens het Te Deum van 21 juli 1993 op één van de eerste rijen zat, keek Koning Boudewijn bij het uitgaan van de kathedraal in zijn richting: “Ik zal zijn blik nooit meer vergeten. Het was een bezorgde blik…”. Eerder had hij de voormalige Eerste minister al toevertrouwd: “ik ben op” (W. MARTENS, Ibidem, pp. 837). Tien dagen later, op 31 juli 1993, en tot grote verbazing van zijn Franse hartchirurg, overleed Koning Boudewijn in Motril, Spanje. De Koning heeft tegen heug en meug meegewerkt aan de vorming van het federale België, maar het is naar alle waarschijnlijkheid net die federalistische en nationalistische druk die hem zijn leven heeft gekost. Zijn begrafenis op 7 augustus 1993 trok enorm veel Belgen naar Brussel. Zelfs Koningin Elizabeth II van het Verenigd Koninkrijk was op de begrafenisplechtigheid aanwezig.
Wat zou er gebeurd zijn indien een zo populaire Koning zich nog krachtdadiger tegen het federalisme zou verzet hebben? Welke weg zou de geschiedenis dan zijn ingeslagen? Die vraag zal voor altijd onbeantwoord blijven…
